พะเยา (คำเมือง: Lanna-Phayao.png พ(ร)ะญาว) เป็นจังหวัดในภาคเหนือ บริเวณที่ตั้งของตัวเมืองพะเยาในปัจจุบันอยู่ติดกับกว๊านพะเยา เดิมเป็นที่ตั้งของเมือง ภูกามยาว หรือ พะยาว ที่ก่อตั้งขึ้นเมื่อพุทธศตวรรษที่ 16 โดยกษัตริย์องค์แรกคือ พญาจอมธรรม ซึ่งเป็นราชบุตรองค์หนึ่งจากเมืองหิรัญนครเงินยางเชียงแสน และเป็นบรรพบุรุษของกษัตริย์เมืองพะยาวอีกหลายองค์ เช่น พญาเจืองวีรบุรุษแห่งเผ่าไท-ลาวในพื้นที่ลุ่มแม่น้ำโขง และพญางำเมืองซึ่งได้กระทำสัตย์สาบานเป็นไมตรีต่อกันกับพญามังรายแห่งนครพิงค์เชียงใหม่ และพญาร่วงรามคำแหงแห่งสุโขทัย ภายหลังมีการเปลี่ยนแปลงอำนาจ และตกอยู่ภายใต้อิทธิพลของอาณาจักรล้านนา ในสมัยพญาคำฟู

 เมื่อถึงสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ ใน พ.ศ. 2386 ตรงกับสมัยรัชกาลที่ 3 เมืองพะเยาถูกตั้งขึ้นใหม่พร้อมเมืองเชียงรายและเมืองงาวเพื่อเป็นเมืองหน้าด่านต่อตีกับกองทัพพม่าที่ตั้งอยู่ที่เมืองเชียงแสน โดยให้เมืองพะเยาขึ้นตรงต่อ นครลำปาง (พื้นที่บางส่วนของจังหวัดพะเยาปัจจุบัน ได้แก่ อำเภอเชียงม่วน อำเภอปง อำเภอเชียงคำ และอำเภอภูซางขึ้นตรงต่อนครน่าน) และในท้ายที่สุดก่อนที่พะเยาจะถูกยกฐานะขึ้นเป็นจังหวัด พะเยาอยู่ใต้การปกครองของจังหวัดเชียงรายในฐานะอำเภอพะเยา และเมื่อวันที่ 28 สิงหาคม พ.ศ. 2520 อำเภอพะเยาได้ยกฐานะขึ้นเป็น จังหวัดพะเยา นับเป็นจังหวัดที่ 72 ของประเทศไทย

 จังหวัดพะเยา เป็นจังหวัดชายแดน ตั้งอยู่ทางภาคเหนือตอนบนของประเทศไทย มีเขตระหว่างเส้นรุ้งที่ 18 องศา 44 ลิปดาเหนือ ถึง 19 องศา 44 ลิปดาเหนือ และเส้นแวงที่ 99 องศา 40 ลิปดาตะวันออก ถึง 100 องศา 40 ลิปดาตะวันออก โดยมีอาณาเขตติดต่อดังนี้

ทิศเหนือ ติดต่อกับจังหวัดเชียงราย

ทิศใต้ ติดต่อกับจังหวัดลำปาง และจังหวัดแพร่

ทิศตะวันออก ติดต่อกับจังหวัดน่าน และแขวงไชยบุรี สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว

ทิศตะวันตก ติดต่อกับจังหวัดลำปาง

 จังหวัดลำพูนแบ่งการปกครองแบ่งออกเป็น 8 อำเภอ 51 ตำบล 574 หมู่บ้าน ดังนี้

 การปกครองแบ่งออกเป็น 9 อำเภอ 68 ตำบล 779 หมู่บ้าน 2 เทศบาลเมือง 33 เทศบาลตำบล 36 องค์การบริหารส่วนตำบล

 1. เมืองพะเยา

2. จุน

3. เชียงคำ

4. เชียงม่วน

5. ดอกคำใต้

6. ปง

7. แม่ใจ

8. ภูซาง

9. ภูกามยาว

การปกครองส่วนท้องถิ่น

 อำเภอเมืองพะเยา

เทศบาลเมืองพะเยา

เทศบาลตำบลท่าวังทอง

เทศบาลตำบลแม่กา

เทศบาลตำบลแม่ปืม

เทศบาลตำบลบ้านต๋อม

เทศบาลตำบลบ้านต๊ำ

เทศบาลตำบลบ้านสาง

เทศบาลตำบลบ้านใหม่

เทศบาลตำบลจำป่าหวาย

เทศบาลตำบลท่าจำปี

เทศบาลตำบลสันป่าม่วง

อำเภอจุน

เทศบาลตำบลจุน

เทศบาลตำบลห้วยข้าวก่ำ

เทศบาลตำบลเวียงลอ

เทศบาลตำบลหงส์หิน

เทศบาลตำบลทุ่งรวงทอง

อำเภอเชียงคำ

เทศบาลตำบลเชียงคำ

เทศบาลตำบลบ้านทราย

เทศบาลตำบลฝายกวาง

เทศบาลตำบลหย่วน

อำเภอเชียงม่วน

เทศบาลตำบลเชียงม่วน

อำเภอดอกคำใต้

เทศบาลเมืองดอกคำใต้

เทศบาลตำบลบ้านถ้ำ

เทศบาลตำบลห้วยลาน

เทศบาลตำบลหนองหล่ม

อำเภอปง

เทศบาลตำบลงิม

เทศบาลตำบลปง

เทศบาลตำบลแม่ยม

อำเภอแม่ใจ

เทศบาลตำบลแม่ใจ

เทศบาลตำบลบ้านเหล่า

เทศบาลตำบลรวมใจพัฒนา

เทศบาลตำบลป่าแฝก

เทศบาลตำบลเจริญราษฎร์

เทศบาลตำบลศรีถ้อย

อำเภอภูซาง

เทศบาลตำบลสบบง

อำเภอภูกามยาว

เทศบาลตำบลดงเจน